Szaty liturgiczne i ich różność, jaka występuje w kościele katolickim, wynika z faktu pełnienia różnych funkcji w obrzędzie liturgii. Nieraz uczestnicząc we mszy świętej lub oglądając jej transmisję zastanawiamy się skąd wynikają poszczególne kolory szat. Otóż nawiązują ściśle do poszczególnych świąt i okresów w roku liturgicznym. Około 1200 roku papież Innocenty III utworzył kanon liturgicznych kolorów, który dzięki Piusowi V, jakieś 300 lat później został wprowadzony w życie. Kolory mają za zadanie odpowiednie podkreślenie nastroju, przypisanego danej uroczystości lub części roku liturgicznego w kościele. Dlaczego kolor ma tak duże znaczenie? Jakie mamy rodzaje szat liturgicznych? Dowiedz się co symbolizują kolory szat i w jakich okolicznościach są one zakładane?

Rodzaje szat liturgicznych

Rodzaj szaty liturgicznej jest ściśle zależny od stopnia, który wynika z pełnionych w liturgii posług, a także stopni otrzymanych święceń. Obecnie możemy wyróżnić następujące rodzaje szat:

Alba

Jest to długa szata, koloru białego, wyposażona w długie rękawy, sięga do kostek. Wywodzi się od starożytnej tuniki rzymskiej. Według tradycji była ona wykonywana z lnu, ozdobiona tradycyjnymi haftami i koronkami. Alba stanowi symbol czystości, jaki osiąga się dzięki łasce uświęcającej, pochodzi od słowa łac. albus – biały. Jest również symbolem wszystkich, którzy zostali zbawieni dzięki Krwi Chrystusa.

Humerał

Humerał bierze swój początek od starożytnej chusty, która była charakterystyczną częścią stroju wyższej klasy, noszona na szyi i ramionach. Do liturgii została wprowadzona około IX wieku, ale nie stanowi dzisiaj obowiązkowego elementu liturgicznego stroju, a o jego założeniu najczęściej decyduje krój w jakim jest uszyta alba, ponieważ jeśli ona nie zasłania ciała wokół szyi, istnieje zasadność założenia humerału. Humerał jest chustą, uszytą z syntetycznej lub naturalnej tkaniny, z zachowaniem odpowiedniej świętości i powagi dla liturgii. Symbolika humerału ma nawiązywać do chusty, którą to zasłonięto oczy Chrystusowi, w trakcie jego Męki.

Komża

Ma ona formę skróconej alby, wcześniej była zakładana w czasie odmawiania brewiarza (Liturgii Godzin). Od XIV wieku może służyć do tych liturgicznych funkcji, gdzie nie jest naniesiony obowiązek zakładania alby. Kiedy jednak zachodzi potrzeba założenia dalmatyki lub ornatu, nie można założyć komży, nie ma również przyzwolenia na odprawianie mszy w komży. Symbolika tej szaty nawiązuje podobnie, jak w przypadku alby – do czystości duszy.

Pasek (cingulum)

Cingulum to nic innego, jak gruby sznur, na którego końcach znajdują się charakterystyczne frędzle. Symbolizuje on poświęcenie Bogu, wstrzemięźliwość, a także opanowanie żądz cielesnych. Służy on do przepasania alby, kiedy istnieje taka konieczność (za długa lub za szeroka szata). Historyczne źródła mówią, że nawiązywał on do ręcznika, jakim był przepasany Chrystus, kiedy obmywał nogi uczniom, jak również może oznaczać sznur, którym Jezus był przywiązany podczas biczowania.

Ornat

Ornat to szata, jaką zakłada kapłan przy sprawowaniu Eucharystii. Pochodzi od starożytnego płaszcza, który na przestrzeni wieków ulegał wielu modyfikacjom. Ozdobiony był wieloma haftami, a na plecach znajdował się wyhaftowany krzyż, jako symbol Krzyżowej Ofiary Jezusa, jest także symbolem ciężaru, jaki niesie za sobą służba Bogu. Dzisiejszy ornat nie posiada już tak kosztownych zdobień, jest połączeniem skromności i prostoty, a zarazem estetyki i powagi. Ornaty zakładane są na wszystkie szaty liturgiczne.

Stuła (orarium)

To szeroka długa wstęga, najczęściej szyta z tego samego materiału z jakiego został wykonany ornat. Stuła u kapłanów i biskupów jest zawieszona na szyi, a diakoni zakładają ją od lewego ramienia ukośnie w kierunku boku prawego, tworzy ona szarfę. Symbolika stuły to godność kapłańska i chrześcijańska. Stuła jest również zakładana przez kapłana w momencie spowiedzi świętej.

Kapy liturgiczne (pluwiał)

Kapy liturgiczne używane są przez kapłana podczas sprawowania sakramentu np. chrztu lub małżeństwa. Nie ma jednoznacznej symboliki tej szaty. Jest to długa peleryna zapinana pod szyją. Kapłan zakłada ją na albę, komżę lub stułę.

Biret

Biret to niewielkie nakrycie głowy kapłana. Kolor biretu zależny jest od konkretnej funkcji sprawowanej przez kapłana.

• Czarny – prezbiterzy, diakoni, diakoni-celibatariusze, obłóczeni klerycy.
• Czarny z fioletowym pomponem – prałat, kanonik.
• Czarny z czerwonym pomponem – protonotariusze pierwszych trzech klas
• Fioletowy – biskupi i arcybiskupi, zakonni, prałaci domowi.
• Czerwony – kardynałowie, zakonni.
• Biały – zakonni posiadający białe habity.
• Czarny z niebieskim pomponem – Polskim Narodowym Katolickim Kościele w RP może nosić go administrator.
• Szary – używają ich duchowni w Kościele Starokatolickim Mariawitów.

Dalmatyka

W starożytności była to szata uważana za niezwykle honorową i zaszczytną, nosili ją papieże i rzymscy diakoni. Przechodziła wiele modyfikacji, ale dzisiaj jest szatą diakona, kojarzącą się z radością, honorem i zaszczytem diakona, ponieważ może on uczestniczyć w liturgii i czynić posługę Chrystusowi.

Kolory szat liturgicznych – od czego zależą?

Kolory ornatu zmieniają się w zależności od okresu liturgicznego, świąt, wspomnień świętych. Jakie szaty liturgiczne w jakim okresie obowiązują i dlaczego?

Fioletowy

Fiolet był uważany już od wieków za barwę mądrości, lekarzy i uczonych osób. Liturgia posługuje się fioletem w symbolice pokuty, żałoby, skruchy, pokory, jest symbolem oczekiwania na radosne spotkanie z Jezusem. Fioletowy ornat jest używane w okresie mszy w czasie Wielkiego Postu, Adwentu i mszy za zmarłych.

Biały

Kolor biały stanowi symbol czystości, światła, radości, niewinności, zwycięstwa, nowego życia, a także świątecznego nastroju. Sięga on aż do starożytności, gdzie oznaczał prawdę. W białych szatach występują w wielu przekazach święci, aniołowie, mieszkańcy Nieba. W kościele katolickim jest używana z racji wielu uroczystości i są to: święta i wspomnienia Chrystusa Pana z wyjątkiem tych, które dotyczą jego męki, świętych, którzy nie byli męczennikami, używany jest w czasie okresu WIelkanocnego i w okresie Bożego Narodzenia, w święta i wspomnienia Najświętszej Maryi Panny, świętych aniołów, w uroczystości, takie jak Wszystkich Świętych (1 listopada), w święta i wspomnienia św. Jana Ewangelisty (27 grudnia), św. Jana Chrzciciela (24 czerwca), w nawrócenie św. Pawła ( 25 stycznia).

Ornat w kolorze białym używany jest również podczas wielu sakramentów: chrztu, małżeństwa, namaszczenia chorych, kapłaństwa, a także w czasie pogrzebu małych dzieci jako symbol czystości. W święta i wspomnienia Najświętszej Maryi Panny często biały kolor zastępowany jest niebieskim. W wiekach średnich niebieski barwnik był bardzo drogi, porównywalny ceną ze złotem, dlatego też przypisuje się go Maryi, ku podkreśleniu Jej roli.

Zielony

Kolor ten jest symbolem nadziei na zbawienie, codzienności i odrodzenia życia a także neutralności. Używany jest w dni powszednie i niedziele w okresie zwykłym, kiedy wspominamy misterium Jezusa.

Różowy

Różowy kolor ma swoje źródło w połączeniu koloru fioletowego (znak pokuty) z kolorem białym (symbol świątecznego nastroju). Ornat w różowym kolorze używany jest tylko w czasie dwóch niedziel w roku i są tą: III niedziela Adwentu czyli tzw. niedziela Gaudete (radości), a także IV niedziela Wielkiego postu (Laetare). Jest symbolem radości z oczekiwania na niezwykle radosne świętowanie, czasem jest również zastępowany kolorem fioletowym.

Czerwony

Jest to symbol ognia i krwi, nawiązuje do Męki Chrystusa (i wydarzeń, tych, które dotyczą Jego męki). Czerwony kolor używany jest w Wielki Piątek, Niedzielę Palmową, święto Podwyższenia Świętego Krzyża, niedzielę Zesłania Ducha Świętego, w święta, uroczystości i wspomnienia apostołów, ewangelistów, męczenników, jako symbol męki i krwi (dlatego w odróżnieniu dla świętych, którzy nie byli męczennikami używa się białego koloru) . Czerwony kolor występuje także w czasie sakramentu bierzmowania jako symbol Ducha świętego, a także podczas mszy świętych pogrzebowych za zmarłych papieży.

Czarny

Symbol żałoby, noc i śmierci. Od zawsze był używany w czasie mszy świętej za zmarłych, we wspomnienie wszystkich wiernych zmarłych (2 listopada), a także podczas mszy pogrzebowych. Często jest zastępowany także przez kolor fioletowy.

Złoty

Istnieje również kolor złoty, który również stanowi symbol radości i uroczystości, a może on zastąpić wszystkie kolory wymienione wyżej, z wyjątkiem koloru fioletowego i czarnego, symbolizuje również honor i bogactwo.

Poznanie kolorów szat, jakie używane są w liturgii pozwala na lepsze zrozumienie jej, a także uświadomienie sobie tego, że w ciągu całego roku liturgicznego ma miejsce wiele ważnych uroczystości, wspomnień i świąt, na które przewidziany jest inny kolor ornatu, mający znaczenie symboliczne.